Πολυπράγμων και αεικίνητη, με ψυχή, καρδιά και πνεύμα που δεν εφησυχάζουν ποτέ, η ιδρύτρια του Διαδραστικού Ευρωπαϊκού Σχολείου (ΔΕΣ), που βασίζεται στη βιωματική εμπειρία, στο πείραμα και στην ανακάλυψη για να κάνει τη μάθηση πραγματική διασκέδαση για τα παιδιά και είναι το πρώτο στη χώρα μας που λειτουργεί σύμφωνα με τη Θεωρία Πολλαπλών Ευφυϊών, μας επιτρέπει να διεισδύσουμε στον ψυχισμό της και να ανακαλύψουμε τι την ώθησε να δημιουργήσει έναν πρωτοπόρο και πρότυπο εκπαιδευτικό οργανισμό και τι συνεχίζει να την κινητοποιεί.
Τι κινητοποιεί έναν άνθρωπο, εν προκειμένω εσάς, να ψάχνει συνεχώς το καινούριο, το πρωτοπόρο, να προσφέρει;
Η πρωτοπορία αποτέλεσε τη βασική κινητήρια δύναμη σε όλες τις ιστορικές εποχές και οδήγησε σε μερικά από τα σημαντικότερα επιτεύγματα! Πάντα πίστευα ότι η εξέλιξη χρειάζεται πρωτοπορία και σε όλη μου τη ζωή αγαπούσα τις αλλαγές που μας οδηγούν σε νέα μέρη, σε νέες εμπειρίες και συγκινήσεις. Πολύ περισσότερο, αγκάλιαζα τις αλλαγές χωρίς φόβο, όταν έρχονταν σε στιγμές που είναι επιτακτική η ανάγκη να προχωρήσουμε και να μη «βαλτώσουμε». Η αρχική κινητοποίησή μου κρύβεται στο όραμα που έχω για έναν κόσμο καλύτερο, το κίνητρο όμως που καθημερινά με ωθεί είναι ότι σε κάθε ερέθισμα, σε κάθε εικόνα και αφορμή βλέπω –γεννιέται μέσα μου– μια νέα ιδέα, μια νέα προσαρμογή, σαν αυτήν που κάνει όλη την πλάση να μεταλλάσσεται, ώστε να βελτιώνεται και να επιβιώνει! Η αλλαγή αφορά την επιβίωσή μας, είναι στο χέρι μας να την κάνουμε θετική, να τη δεχόμαστε χωρίς φόβο και να την αφήνουμε να μας μεταμορφώνει στη νέα, καλύτερη εκδοχή μας, η πρωτοπορία μάς πηγαίνει πάντα μπροστά, κι αυτό είναι μοιραία ο μόνος δρόμος που πρέπει να διασχίσουμε ατομικά και συλλογικά.
Ποιες είναι οι προσωπικές σας προσλαμβάνουσες που αξιοποιείτε, μεταλαμπαδεύετε ή καλλιεργείτε στο χώρο που έχετε δημιουργήσει;
Οι προσλαμβάνουσές μου είναι ένα μείγμα γνώσεων, εμπειριών και σκέψεων που έχουν κρυσταλλωθεί μέσα μου και έχουν μπολιαστεί με τη διορατικότητα και την έμπνευση που αποκτώ με την καθημερινότητά μου! Πιστεύω ακράδαντα ότι η ζωή πρέπει να είναι πηγή χαράς, είναι μοναδική και χρειάζεται να τη διανθίζουμε με ό,τι την ομορφαίνει. Καθημερινά προσπαθώ –μέσα από το έργο μου– να αφήσω αυτό το αποτύπωμα και να επηρεάσω τον κόσμο μας προς μια θετική και αισιόδοξη κατεύθυνση. Η εξωστρέφεια, τα ταξίδια και η ενσωμάτωση πρωτοπόρων ιδεών από τις χώρες του εξωτερικού με τα πιο καινοτόμα, εξελιγμένα και αναγνωρισμένα εκπαιδευτικά συστήματα αποτελούν μερικά από τα στοιχεία που εμπλουτίζουν τις προσλαμβάνουσές μου. Μέσα από τα σχολεία που έχω δημιουργήσει, προσδοκώ να μεταφέρω τις βασικές αξίες της αγάπης, της ενσυναίσθησης, της αυτοεκτίμησης και του σεβασμού, της φιλοτεχνίας και της επιστημονικότητας ως βασικών όπλων που χρειάζεται ένας άνθρωπος για να διάγει ευτυχής. Είναι σημαντικό να δείξουμε στα νέα παιδιά τους τρόπους και τους δρόμους για να είναι εξελικτικά ανταγωνιστικά και να επιλέγουν την όμορφη πλευρά της ζωής, να βασίζονται στις δυνάμεις τους, να ενσωματώνουν τα ωραιότερα χαρακτηριστικά του κόσμου γύρω τους και να αναπλάθονται ολοένα και καλύτερα!
Πώς κρίνετε τη λειτουργία της δημόσιας εκπαίδευσης στη χώρα μας;
Η εκπαίδευση στη χώρα μας αποτελεί ένα γλαφυρότατο παράδειγμα προγονολατρίας, αγκίστρωσης στο παρελθόν, ανελαστικότητας και αναχρονισμού. Ο δημόσιος τομέας ταλανίζεται από χαμηλά κονδύλια, έλλειψη κάθε έμπνευσης, εξαγγελίες που δεν πραγματοποιούνται ποτέ, προγράμματα που δεν εφαρμόζονται στην πράξη και μια θεωρητική συζήτηση για αλλαγές που δεν έρχονται ποτέ! Δυστυχώς, τα χαρακτηριστικά αυτά δεν περιορίζονται στο δημόσιο τομέα, αλλά εντοπίζονται και στον ιδιωτικό. Θα έλεγα ότι δεν αφορούν αποκλειστικά τη δημόσια εκπαίδευση, αλλά την ελληνική εκπαίδευση εν γένει. Αν και η χώρα μας έχει όλες τις προδιαγραφές για να υποστηρίξει έναν ουσιαστικό επανασχεδιασμό της εκπαίδευσης, ωστόσο καμία αλλαγή ουσιαστική, στον πυρήνα, δεν έχει γίνει από την εποχή του Όθωνα! Ο δημόσιος και ο ιδιωτικός τομέας, δυστυχώς, έχουν συντονιστεί σε ένα κοινό παιχνίδι επιφανειακών και ανούσιων μετατροπών, που, παρά τον επιφανειακό χαρακτήρα τους, καταφέρνουν να επικρατήσουν ως στοιχεία αλλαγής. Όμως, στη βάση, στην ουσία επικρατεί η ίδια αγκύλωση που χαρακτήριζε πάντα το ελληνικό σχολείο. Κι ενώ ο δημόσιος τομέας απλώς παρακμάζει, ο ιδιωτικός, αν και έχει τη χρηματοδότηση που απαιτείται για να εξελιχθεί διαφορετικά, παραμένει να ακολουθεί το σύνηθες μοτίβο: εντυπωσιακές εγκαταστάσεις, ωραίο περιτύλιγμα, illustration προωθητικά φυλλάδια στην επιφάνεια, ενώ στον πυρήνα, στην καρδιά των πραγμάτων, επικρατούν τα συστήματα, η φιλοσοφία και η λογική ενός άλλου αιώνα.
Ο άνθρωπος που πρωτοπορεί εκτιμάται;
Μια βασική ιστορική αλήθεια που πλέον όλοι γνωρίζουμε είναι ότι κάθε άνθρωπος που πρωτοπορεί εκτιμάται και αναγνωρίζεται συνήθως μετά θάνατον! Δεν είναι εύκολη διαδρομή αυτή του πρωτοπόρου, του ανθρώπου που επιδιώκει τις αλλαγές. Δεν έχει μόνο να αντιμετωπίσει τις πρακτικές δυσκολίες του εγχειρήματός του, έχει να αντιμετωπίσει και τη δυσπιστία, την καχυποψία και την αμφισβήτηση του υπόλοιπου πληθυσμού, του ευρέος κοινού του. Είναι κοινός τόπος πλέον ότι οι άνθρωποι την αλλαγή τη φοβούνται. Θεωρητικά θέλουν να συμβεί, πρακτικά όμως δεν την αποδέχονται εύκολα. Ένας πρωτοπόρος πιο συχνά πολεμάται και κατηγορείται παρά αναγνωρίζεται. Στη δική μου περίπτωση, έχουν υπάρξει πολλές στιγμές μοναξιάς, αμφισβήτησης και «πολέμου». Αυτό όμως που πραγματικά με πληγώνει δεν είναι τόσο αυτή η ιστορική αλήθεια, όσο η επιτηδευμένη, επιφανειακή «αντιγραφή» που γίνεται χωρίς την αντίστοιχη εμβάθυνση. Συχνά βλέπω να αναπαράγεται κάποια από τις ιδέες μου, χωρίς όμως το ανάλογο υπόβαθρο και, το πιο σπουδαίο, χωρίς να υπάρχει αντίστοιχα μια νέα ιδέα, μια πνοή αλλαγής που να με παροτρύνει να ακολουθήσω, κι ας μην είναι δική μου. Στην πραγματικότητα, βιώνω μια μονομερή δοσοληψία που όχι μόνο στερείται κάθε ουσίας, αλλά δεν είναι και εποικοδομητική καθώς δεν οδηγεί σε ένα νέο παράθυρο διαλόγου, αλλαγής και εκσυγχρονισμού.
Το πιο σημαντικό «ευχαριστώ» από πού το έχετε εισπράξει;
Το πιο σημαντικό ευχαριστώ που έχω εισπράξει είναι γλυκόπικρο. Το έχω εισπράξει από την Άννη, την κόρη μου, σε συνθήκες ιδιαίτερα δυσάρεστες. Μετά την απώλεια του γιου μου, στήριξα την κόρη μου τόσο όσο και τον εαυτό μου. Χρειάστηκε να παραμείνω δυνατή και για τις δυο μας όχι μόνο για εμένα. Αυτό το ευχαριστώ είναι το πιο σημαντικό γιατί υπήρξε το επιστέγασμα μιας σαρωτικής, εσωτερικής αλλαγής που τελικά κατόρθωσε να με διαβρώσει, αλλά και να με ανυψώσει ως άνθρωπο και ως μητέρα. Ήρθε από τον πιο σημαντικό άνθρωπο της ζωής μου, την κόρη μου, και ήρθε σε μια στιγμή που με χρειάστηκε περισσότερο από ποτέ.
Αυτή την περίοδο η επικαιρότητα καταγράφει ολοένα και περισσότερα περιστατικά βίας μεταξύ εφήβων, ακόμα και εντός σχολικών χώρων. Πού οφείλεται αυτή η έξαρση κατά τη γνώμη σας;
Στις μέρες μας, οι παιδαγωγικές μέθοδοι έχουν γίνει πολύ πιο φιλελεύθερες και κατάλληλες για την τρυφερή παιδική ηλικία. Δεν συνοδεύονται όμως και από το αντίστοιχο, προσαρμοσμένο κατάλληλα ευρύτερο περιβάλλον. Τα παιδιά μας έχουν γεννηθεί στην ψηφιακή εποχή, αυτό τούς δίνει μια απίστευτη οικειότητα με το ψηφιακό περιβάλλον, γεγονός που είναι βοηθητικό σε πολλούς τομείς, όμως τους δημιουργεί και μεγάλη ασάφεια ανάμεσα στον πραγματικό και τον ψηφιακό κόσμο. Τα όρια είναι θολά και οι πλασματικές εικόνες γίνονται μέρος του πραγματικού κόσμου. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε το μέγεθος της ασυνείδητης επιρροής που ασκείται στο νεαρό εγκέφαλο μέσα από αυτήν τη διαδικασία. Στον ψηφιακό κόσμο οι συνέπειες κάθε πράξης –στο πλαίσιο των παιχνιδιών– είναι προσωρινές, στον πραγματικό κόσμο είναι μόνιμες όμως. Δεν είναι πάντα σαφές αυτό στους νεαρούς εφήβους, τουλάχιστον όχι πριν αποκαλυφθούν οι πραγματικές συνέπειες στην αναλογική πραγματικότητα. Η υπέρμετρη χρήση των ψηφιακών μέσων που χαρακτηρίζει τα σημερινά παιδιά δημιουργεί αντικοινωνικές συμπεριφορές και αποξένωση σε έναν κόσμο όπου η έκπτωση των αρχών και των αξιών επιτείνει αυτή την αντικοινωνικότητα. Σε αυτό έρχεται να συμπληρώσει γλαφυρά και η συχνή ελλιπής ουσιαστική επικοινωνία με τους γονείς. Στο χώρο όπου δραστηριοποιούμαι, δυστυχώς βλέπω συχνά τα αποτελέσματα αυτής της «λειψής», επιφανειακής επικοινωνίας κάθε φορά που διαπιστώνω ότι πολλές φορές οι γονείς δεν έχουν κατανόηση του παιδιού τους, δυσκολεύονται να το δουν και να το αποδεχθούν όπως είναι! Φυσικά, από αυτή την εξίσωση δεν μπορεί να λείπει και το σχολείο, που διατηρεί ένα χαρακτήρα απαξιωτικό, συχνότατα απρόσωπο και τεχνοκρατικό. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα μοντέρνα και «χαλαρά» παιδαγωγικά σχήματα όσον αφορά την ηθικοπλαστική προσέγγιση των παιδιών πρέπει να συνοδεύονται από αντίστοιχες πρακτικές της οικογένειας και του σχολείου, πρακτικές που θα βοηθούν τα παιδιά να εσωτερικεύουν τα όρια γιατί τα αντιλαμβάνονται και τα αποδέχονται διαμορφώνοντας την ιδιοσυγκρασία τους. Σε άλλη περίπτωση, επικρατεί χάος, που, αφού πρώτα επιτρέπουμε να δημιουργηθεί, μετά ακολουθούμε αυταρχικές μεθόδους για να αντιμετωπίσουμε.
Τι θα προτείνατε ως τρόπους αντιμετώπισης;
Ακριβώς αυτά που αποτελούν τις αιτίες για την έξαρση αυτών των φαινομένων. Η οικογένεια πρέπει να ανασυνταχθεί, η διαπαιδαγώγηση των παιδιών δεν μπορεί και δεν πρέπει να περιορίζεται σε μια υπέρμετρη ανάπτυξη του εγωκεντρισμού και της παντοκρατορίας τους. Οι σχέσεις και η επικοινωνία πρέπει να είναι γνήσιες και ουσιαστικές και να αφήνουν περιθώρια αναγνώρισης ακόμα κι αν κάποιος/α δεν είναι τέλειος ή ιδανικός, κι αυτή η παραδοχή πρέπει να μεταδίδεται στα παιδιά μας για όλο τον κόσμο γύρω μας. Τα σχολεία είναι ιδανικό να παραμένουν μικρά, κοινότητες ιδανικές για την ηλικία των ανθρώπων που φιλοξενούν, να είναι «ανθρώπινα» σε χαρακτήρα και ποιότητα, να διασφαλίζουν ότι κάθε παιδί είναι μια ύπαρξη που διαμορφώνεται και υποβοηθείται από τους ενηλίκους καθώς μεγαλώνει και δεν είναι ένας αριθμός που απλά υπάρχει χωρίς πραγματικά να γνωρίζουμε τι θα απογίνει μέσα στο πλήθος. Το σχολείο πρέπει να διατηρεί ανοιχτές «κεραίες» και να ενισχύει τα θετικά χαρακτηριστικά, να αποθαρρύνει κάθε συνήθεια, συμπεριφορά ή χαρακτηριστικό που μπορεί να εξελιχθεί σε βία μέσα από ολιστική αντιμετώπιση και πρακτικές. Εφόσον όλα αυτά συντονιστούν, τότε οι έφηβοι θα βρεθούν σε ένα περιβάλλον που αποτελεί αντίβαρο στην απατηλή ψηφιακή διάσταση και θα μπορέσουν να σταθούν επανδρωμένοι μπροστά στις εικόνες και στα μηνύματα που τους προκαλούν σύγχυση.
Η έννοια της προσφοράς είναι ιδιαίτερα σημαντική για εσάς. Συχνά, ωστόσο, οι άνθρωποι που προσφέρουν κρύβουν κάποιο βαθύ τραύμα…
Ο θάνατος του γιου μου ήταν το πιο βαθύ τραύμα που βίωσα. Η απώλειά του ήταν συντριπτική. Μου λείπει καθημερινά, κι αυτή η έλλειψη με οδηγεί σε διαρκείς αναζητήσεις σχετικά με τα όσα έζησε και όσα δεν πρόλαβε να ζήσει. Αυτό που σίγουρα έμεινε ως δεδομένο είναι ότι η ζωή είναι μοναδική, ανεπανάληπτη και εύθραυστη. Είναι σημαντική η ευτυχία μας, πιο σημαντική απ’ όσο καταφέρνουμε να θυμηθούμε στις καθημερινές μας αγωνίες και παραχωρήσεις, στο καθημερινό μας «τρέξιμο». Μετά από όλη αυτή την ενδοσκόπηση, αντιλήφθηκα ότι ο γιος μου φοίτησε για χρόνια σε σχολεία όπου ήταν «αναλώσιμος», ένας απλός αριθμός. Ήταν ένα παιδί που είχε αναπτύξει τις ευαισθησίες και την ήρεμη ιδιοσυγκρασία ενός πνευματικού-καλλιτεχνικού ανθρώπου σε ένα περιβάλλον όπου όλα αυτά θεωρούνταν μαλθακότητα! Υπήρξε αρκετά μόνος, βίωσε συχνά απόρριψη και, παρά τις υψηλές ακαδημαϊκές του επιτυχίες, δεν ανέπτυξε τον ανταγωνιστικό χαρακτήρα που απαιτούσε το σχολικό περιβάλλον. Καθώς μεγάλωνε, ένιωθα πιο συχνά την ανάγκη να δημιουργήσω το ιδανικό σχολικό περιβάλλον που θα ήθελα για εκείνον –παρά το ότι δεν ήταν πια σε ηλικία που θα μπορούσε να φοιτήσει– για να προσφέρω με το δικό μου τρόπο στη νέα γενιά όσα στερήθηκε το δικό μου παιδί. Μετά το θάνατό του, έγινε ακόμα πιο επιτακτικό το αίτημα αυτό μέσα μου, κανένα παιδί δεν πρέπει να νιώθει μοναξιά, απόρριψη και απαξίωση. Το πιο σημαντικό που πρέπει να μάθουν τα παιδιά μας είναι ότι η ευτυχία μετράει και, καθώς η ζωή μας είναι μοναδική, η ευτυχία μας είναι το πρώτο για το οποίο πρέπει να φροντίζουμε!
Η διαφορετικότητα τι θέση έχει στην ελληνική κοινωνία;
Η ελληνική κοινωνία προσπαθεί να αποδεχθεί τη διαφορετικότητα. Υπάρχουν κάποιες φωνές που τη διακηρύττουν και κάποια κινήματα που την προασπίζονται, όμως, στην ουσία, πρόκειται για μια κατ’ επίφασιν αποδοχή. Δεν είναι ακόμη πραγματικά δεκτική η ελληνική κοινωνία στο διαφορετικό. Το αντίθετο, ακόμη παραμένει στη λογική του «τέλειου μήλου», χωρίς κανένα ελάττωμα, καμία αδυναμία, καμία παρέκκλιση από το ιδανικό. Αν το καλοσκεφτούμε, γύρω μας δεν βλέπουμε συχνά ανθρώπους, και κυρίως παιδιά, με ειδικές ανάγκες, παιδιά στο φάσμα του αυτισμού κ.λπ. Το χειρότερο όμως δεν είναι ότι δεν τα συναντάμε συχνά, το χειρότερο είναι ότι, κι όταν τα βλέπουμε, τα αποφεύγουμε και δεν θέλουμε το δικό μας παιδί να παίζει και να μαθαίνει να ανέχεται το διαφορετικό με αγάπη. Η συνηθισμένη, σταθερή αντίδραση των γονέων –και, κατ’ επέκταση, της κοινωνίας– είναι απλώς να απομακρύνουν από το περιβάλλον τους οτιδήποτε δεν ταιριάζει στην τέλεια εικόνα του παιδιού τους, με αποτέλεσμα να παραμένει το διαφορετικό αποφευκτέο. Με την ίδια αντίδραση ακολουθεί και το σχολείο καθώς δεν μπορεί να απορροφήσει αυτό το κακώς κείμενο που έχει δημιουργηθεί ήδη από την κοινωνία. Στο ΔΕΣ η διαφορετικότητα είναι αποδεκτή. Πιστεύουμε στη συμπερίληψη και θεωρούμε ότι όλες ανεξαιρέτως οι «διαφορετικότητες» έχουν θέση στον κόσμο μας. Κυρίως πιστεύουμε ότι τα παιδιά μας πρέπει να μάθουν να δέχονται, να σέβονται και να αγκαλιάζουν αυτήν τη διαφορετικότητα χωρίς φόβο και απόρριψη για να καταλήξει τελικά και η κοινωνία μας να υιοθετήσει την ίδια αντίδραση.
Εντέλει, ποια είναι η φιλοσοφία ζωής που έχετε και βάσει αυτής σας εμπιστεύονται άνθρωποι τα παιδιά τους;
Εντέλει, θα έλεγα ότι η βασική μου φιλοσοφία είναι ότι στη ζωή πρέπει να βρίσκουμε τρόπο να επικρατεί το καλό. Όλες οι συνθήκες μπορούν να οδηγήσουν σε μια καλή και θετική εξέλιξη, αρκεί να κάνουμε ό,τι μπορούμε για αυτό. Οι δυσκολίες βρίσκονται στο δρόμο μας για να μας δώσουν νέα ώθηση να προχωρήσουμε παρακάτω και δεν πρέπει να λυγίζουμε μπροστά τους. Την αλλαγή δεν πρέπει να τη φοβόμαστε, συχνά είναι αναπόφευκτη, ας την αγκαλιάσουμε λοιπόν κι ας την αξιοποιήσουμε προς όφελός μας! Ένας καλός λόγος που οι γονείς εμπιστεύονται τα παιδιά τους στο σχολείο μου είναι τελικά ότι σε αυτό το σχολείο υπάρχει πάντα η θετική πλευρά, υπάρχουν η ατομική υπόσταση και η διαφοροποίηση που επιτρέπει στον καθέναν μας να αναπτύξει το δικό του μοναδικό εαυτό, ενώ παράλληλα αποκτά όλα τα απαραίτητα γνωστικά εφόδια, και μάλιστα σε πολύ υψηλή ποιότητα! Υπάρχουν καλύτεροι λόγοι για να εμπιστευτεί κάποιος ένα σχολείο;
