Καρκίνος: Πώς λέει ένας γονιός στο παιδί του ότι είναι άρρωστος;

Μια σοβαρή ασθένεια, όπως ο καρκίνος, επηρεάζει όλη την οικογένεια. Πώς μπορούμε να την επικοινωνήσουμε στα παιδιά μας;

29 ΜΑΡΤΙΟΥ 24 - 18:45

Με αφορμή τη συγκλονιστική ομολογία της Πριγκίπισσας Κέιτ, ας δούμε πώς μπορεί ένας γονιός που πάσχει από μια σοβαρή ασθένεια, όπως ο καρκίνος, να επικοινωνήσει την κατάστασή του στα παιδιά του, ειδικά αν αυτά είναι μικρά.

Από τη Μαρίνα Μόσχα,
M.Α. Κλινικής Ψυχολογίας, Ψυχοθεραπεύτρια

Ακόμα και σήμερα στο άκουσμα της λέξης καρκίνος η πρώτη αίσθηση είναι σφίξιμο, ανησυχία, άγχος, φόβος, παρόλο που οι περισσότεροι καρκίνοι έχουν καλή πρόγνωση. Παρόλα αυτά, πρόκειται για μία είδηση που βάζει το ίδιο το άτομο που νοσεί αλλά και τους οικείους του σε δοκιμασία.

Πόσο μάλλον όταν πρόκειται για μικρά παιδιά, όπου ο γονιός επιφορτίζεται και με την απορία και την ανησυχία: «Πρέπει να το πω στα παιδιά μου; Και αν ναι, πώς να το πω, με τι τρόπο, τι λόγια να χρησιμοποιήσω;»

Πρώτα από όλα, ας έχουμε πάντα στο μυαλό μας – κυρίως όταν πρόκειται για μικρά παιδιά – ότι εμείς οι μεγάλοι είμαστε που δαιμονοποιούμε καταστάσεις μέσα από στερεότυπα, λανθασμένες πεποιθήσεις, ταμπού, αρνητικές εμπειρίες γύρω από το θάνατο και τη δυσκολία του, το βάρος του, το φόβο για το άγνωστο, τα υπαρξιακά μας ζητήματα.

Δεν είναι τυχαίο οτι στα χρόνια των παππούδων μας η αναφορά ακόμα και στη λέξη καρκίνος ήταν κατά κάποιο τρόπο απαγορευμένη ενώ τον περιέγραφαν ως το «ξορκισμένο», το «έξω από δω», σα να πρόκειται για κάτι κολλητικό αλλά και κάτι που είναι ντροπή να γίνει γνωστό προς αποφυγή του στίγματος.

Σήμερα, έχουμε προοδεύσει, η επιστήμη άλλωστε έχει κάνει μεγάλα βήματα στην αντιμετώπιση της συγκεκριμένης ασθένειας. Όσον αφορά τα παιδιά έχουν συνήθως διαφορετική αντιμετώπιση από τη δική μας εφόσον δεν έχουν επιφορτιστεί με όλα τα παραπάνω. Γι αυτό ακριβώς το λόγο και για άλλους που θα δούμε παρακάτω, η ειλικρινής και προσαρμοσμένη στην ηλικία επικοινωνία είναι απαραίτητη για να μπορέσουν όχι μόνο να κατανοήσουν την κατάσταση αλλά και να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους.

Ασφαλώς και δεν υπάρχει «συνταγή» για το «τι, πώς και πότε» θα μιλήσει ο γονιός για ένα τόσο δύσκολο θέμα που αφορά και τον ίδιο και ότι συνεπάγεται η συγκεκριμένη πάθηση αλλά και πώς θα προστατέψει τα μικρά του. Ο καθένας θα προσαρμόσει σε αυτό που του πηγαίνει καλύτερα τις παρακάτω συμβουλές.

Το μόνο σίγουρο όμως είναι ότι όπως και να το κάνει, όποιον τρόπο και λόγια να διαλέξει, δεν έχει το δικαίωμα να αφήσει το παιδί του έξω από όλο αυτό που έχει σκοτεινιάσει την οικογένεια. Μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά έχουν πολύ ευαίσθητες κεραίες και μπορούν εύκολα να αντιληφθούν ότι κάτι συμβαίνει.

Αν προσθέσουμε και την πλούσια παιδική φαντασία, καταλαβαίνουμε πως όχι μόνο να κρυφτούμε δεν μπορούμε γύρω από το ότι «κάτι άσχημο και κακό συμβαίνει» αλλά μέσα από την αποφυγή του τι ακριβώς συμβαίνει, τα παιδιά θα συμπληρώσουν από μόνα τους, με τη δική τους φαντασία αλλά και τα μισόλογα που «κλέβουν» από τους γονείς και το περιβάλλον, τη δική τους αλήθεια με πολύ πιο δύσκολο και επώδυνο συναισθηματικά τρόπο που θα τα γεμίσει ανασφάλεια, φόβο και άλλα δυσφορικά συναισθήματα. Επίσης, είναι πολύ πιθανό να νιώσουν ότι δεν τα εμπιστεύεστε ή ότι εκείνα φταίνε για τη συμφορά που έχει βρει την οικογένειά τους και ας μην γνωρίζουν ακριβώς τι συμβαίνει.

Γι αυτό λοιπόν, πάρτε απόφαση ότι χρειάζεται να τους μιλήσετε, άλλωστε αφορά και εκείνα όλο αυτό. Προσπαθήστε να τα προετοιμάσετε για το τι θέλετε να τους πείτε και αυτό μπορεί να γίνει επιλέγοντας το κατάλληλο περιβάλλον. Πιο απλά, επιλέξτε ένα ήσυχο μέρος όπου δεν θα σας διακόψει κανείς και θα μπορείτε να μιλήσετε και εσείς αλλά και εκείνα να εκφραστούν με όποιον τρόπο θελήσουν, ακόμα και να φωνάξουν ή να κλάψουν ή να κλάψετε.
Μιλήστε τους ανάλογα με το ηλικιακό τους επίπεδο και την ωριμότητα του κάθε παιδιού με απλές λεξούλες και χωρίς να μπείτε σε πολλές λεπτομέρειες. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε συγκεκριμένα παραμύθια και ιστοριούλες που μιλούν για την ασθένεια ενός γονιού, του αγαπημένου ζώου που έπαθε κάτι, κλπ. Ονομάστε την ασθένεια, μην φοβηθείτε να χρησιμοποιήσετε τη λέξη «καρκίνος», μη την «στολίσετε» με αστείες εκφράσεις και περιγραφές υποτιμώντας την αλλά ούτε και βαρύγδουπες εκφράσεις.
Δυστυχώς κάποιοι γονείς μέσα από τη δική τους ανησυχία, μπερδεύονται και επιφορτίζουν το παιδί με πολλές λεπτομέρειες που το μικρό του μυαλουδάκι δεν μπορεί να διαχειριστεί, γεμίζοντάς το άγχος και ανασφάλεια. Αν το παιδί σας είναι μεγαλύτερο σε ηλικία, πχ. είναι στην εφηβεία, θα καθοδηγήσει και εκείνο κατά κάποιο τρόπο την συζήτηση ενώ θα ενδιαφερθεί εκείνο για περισσότερες λεπτομέρειες, ίσως όχι την πρώτη φορά που θα του μιλήσετε αλλά μέσα από το δικό του χρόνο επεξεργασίας μιας τόσο σημαντικής και δύσκολης πληροφορίας. Άρα λοιπόν, οι εξηγήσεις θα είναι «τόσο όσο» είναι απαραίτητο.
Εξηγήστε τι ακριβώς είναι ο καρκίνος, πως επηρεάζει το σώμα με απλά και πάλι λόγια που ανταποκρίνονται στην ηλικία των παιδιών σας.
Εξηγήστε τη θεραπεία που θα ακολουθήσετε, τι θα κάνετε, κάθε πότε, ποιες είναι οι παρενέργειές της, τι θα πετύχετε με την θεραπεία. Όταν τα παιδιά σας είναι ενήμερα γι αυτό που θα ακολουθήσει, θα μπορέσουν να το αντιμετωπίσουν και να το διαχειριστούν. Διαφορετικά, θα νομίζουν ότι τα πράγματα χειροτερεύουν και πιθανά θα νιώσουν ότι τους έχετε πει ψέματα.
Εξηγήστε τους τις πιθανές αλλαγές που θα υπάρξουν στο οικογενειακό πρόγραμμα αλλά και στο δικό τους πρόγραμμα.
Τονίστε τους ότι δεν έχουν καμία ευθύνη για την αρρώστια σας. Τα παιδιά εύκολα μπορεί να θυματοποιηθούν νιώθοντας όμως θύτες, ότι δηλαδή φταίνε εκείνα που αρρωστήσατε επειδή για παράδειγμα δεν διαβάζουν τα μαθήματά τους και σας στενοχώρησαν, δεν τρώνε το φαΐ τους, καθυστερούν να ετοιμαστούν για το σχολείο, κάνουν ζημιές, σας ταλαιπώρησαν, σας θύμωσαν, κλπ.
Διαβεβαιώστε τα για την αγάπη σας: Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουν ότι δεν είστε θυμωμένοι μαζί τους και ότι εξακολουθείτε να τα αγαπάτε, ότι θα είστε εκεί για αυτά.
Επιτρέψτε και ενισχύστε τη συναισθηματική τους έκφραση. Μην προσπαθήσετε να τα παρηγορήσετε ή να τους πείτε ότι δεν πρέπει να στενοχωριούνται. Αντίθετα, ακούστε τα, ρωτήστε τα πώς νιώθουν, τι σκέφτονται, δώστε χώρο στις ανησυχίες και τα συναισθήματά τους.
Δώστε τους τον χρόνο που χρειάζονται να επεξεργαστούν τις νέες πληροφορίες. Χρειάζεται να είστε εκεί, να σας νιώθουν εκεί. Σε κάποιες περιπτώσεις οι γονείς θεωρούν ότι τα παιδιά τους είναι αναίσθητα επειδή δεν δείχνουν στενοχωρημένα ή δεν εκφράζουν συναίσθημα ή εξακολουθούν και θέλουν «τα δικά τους» ταλαιπωρώντας τους ή εξακολουθούν να γελάνε και να παίζουν σα να μην συμβαίνει τίποτα. Και όμως συμβαίνει.
Μην ξεχνάμε ότι ο κάθε άνθρωπος αντιδρά με το δικό του τρόπο σε διάφορες καταστάσεις, πόσο μάλλον όταν απειλείται ή ίδια η ζωή, η γονεϊκή ασφάλεια, η μητρική ή πατρική αγκαλιά. Και μία σοβαρή ασθένεια συνοδεύεται από το πένθος της απώλειας, της απώλειας αυτού που είχαμε-έτσι όπως το είχαμε συνηθίσει. Το πένθος δεν έρχεται μόνο μέσα από τον θάνατο αλλά πηγάζει από την απώλεια αυτού που ξέραμε, έτσι όπως το ξέραμε.
Ο καθένας λοιπόν πενθεί με τον δικό του τρόπο και στο δικό του χρόνο. Τέλος, να συμπληρώσω ότι υπάρχουν παιδιά που πιστεύουν ότι πρέπει να κρύψουν τα συναισθήματά τους για να μην στενοχωρήσουν και άλλο τον άρρωστο γονιό, κάτι που βέβαια συνδέεται και ε τον γενικότερο τρόπο διαχείρισης δυσάρεστων καταστάσεων στην οικογένεια, ίσως είναι μία καλή ευκαιρία να αναρωτηθείτε για τον τρόπο διαχείρισης στην οικογένειά σας και να ενθαρρύνετε περισσότερο τη συναισθηματική έκφραση.

Κλείνοντας, να έχετε στο μυαλό ότι είναι πολύ σημαντική η δική σας συναισθηματική διαχείριση. Ασφαλώς χρειάζεστε και εσείς χρόνο να επεξεργαστείτε όλο αυτό που συμβαίνει, έτσι ώστε να είστε ήρεμοι στη διάρκεια της συζήτησης με τα παιδιά σας.

Τέλος, μην ντραπείτε να ζητήσετε βοήθεια. Ασφαλώς και δεν είναι κάτι εύκολο, τουλάχιστον όχι πάντα, καθώς έχει να κάνει και με τη πρόγνωση της νόσου. Εάν νιώθετε ότι δεν σας είναι εύκολο να μιλήσετε μαζί τους, η βοήθεια ειδικού – είτε για εσάς, όπου κανονικά θα πρέπει να αναζητήσετε, είτε για τα μικρά σας – θα είναι πολύ βοηθητική.