Το Θείο Δράμα κορυφώνεται τη Μεγάλη Παρασκευή, όταν περιφέρεται ο Επιτάφιος. Μια τελετουργία που μας βοηθά να γνωρίσουμε τις βαθύτερες τοπικές παραδόσεις της πατρίδας μας.
Πολλοί ίσως νομίζουν ότι ο Επιτάφιος είναι το κουβούκλιο που συμβολικά κουβαλά το νεκρό σώμα του Εσταυρωμένου, μετά την Αποκαθηλωσή του από τον Σταυρό. Στην πραγματικότητα, όμως, Επιτάφιος καλείται το κεντημένο ύφασμα που απλώνεται πάνω στο κουβούκλιο αυτό και φέρει τη μορφή του νεκρού Κυρίου.
Το τελετουργικό
Ο στολισμός του Επιταφίου γίνεται το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής. Στη συνέχεια ψάλλεται ο Εσπερινός και ακολουθεί η Αποκαθήλωση. Οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα και οι πιστοί απέχουν από τις δουλειές τους.
Το βράδυ της ίδιας ημέρας, τελείται η λειτουργία κατά την οποία ψάλλεται σε τρεις στάσεις ο όρθρος του Μεγάλου Σαββάτου. Πρόκειται για τα λεγόμενα Εγκώμια, τα πιο γνωστά από τα οποία είναι: «Η ζωή εν τάφω…», «Άξιον εστί μεγαλύνειν…», «Αι γενεαί πάσαι…» και «Ω γλυκύ μου Έαρ…».
Το τελετουργικό συνεχίζεται με την έξοδο του Επιταφίου από το ναό και την Περιφορά στα όρια της ενορίας. Όταν, πια, ο Επιτάφιος επιστρέφει, οι πιστοί μπορούν να τον προσκυνήσουν ξανά, ενώ διαβάζεται η περικοπή από το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (κζ΄ 62-66), με τον Πιλάτο να δίνει άδεια στους Φαρισαίους να σφραγίσουν τον τάφο του Κυρίου από φόβο να μην αναστηθεί, όπως είχε προαναγγείλει.
Τα παραδοσιακά έθιμα σε κάθε γωνιά της χώρας
Παλιότερα, τα παιδιά γυρνούσαν στις γειτονιές το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής τραγουδώντας τα Κάλαντα της ημέρας. Μάλιστα, τα κορίτσια κρατούσαν στεφάνι φτιαγμένο από λουλούδια, το οποίο στη συνέχεια άφηναν επάνω στον Επιτάφιο. Σήμερα, όμως, το έθιμο αυτό έχει εκλείψει.
Παρ’ όλ’ αυτά, υπάρχουν περιοχές οι οποίες έχουν διατηρήσει το τοπικό χρώμα και την ιδιαίτερη παράδοσή τους στην Περιφορά του Επιταφίου. Οι περιοχές που είναι κοντά στο Άγιο Όρος, για παράδειγμα, και ακολουθούν το συγκεκριμένο εθιμοτυπικό, όπως η Σκιάθος, κάνουν την περιφορά της πρώτες πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου.
Στην Κέρκυρα, αντίθετα, η περιφορά ξεκινά το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Παλαιό Φρούριο, για να ολοκληρωθεί με την έξοδο του επιταφίου της Μητρόπολης, συνοδεία φυσικά της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του νησιού.
Στο άλλο μεγάλο νησί των Επτανήσων, τη Ζάκυνθο, η περιφορά γίνεται το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευής, με τον Επιτάφιο να διασχίζει όλη την πόλη της Ζακύνθου.
Στο Καμίνι της Ύδρας ο Επιτάφιος μπαίνει στη θάλασσα, ενώ στην Αμοργό οι γυναίκες ραίνουν την πομπή του Επιταφίου με αρώματα και στους πιστούς προσφέρονται ψωμί, ελιές και νηστίσιμα γλυκά.
Στην Ίο, οι νέοι περιμένουν την Αποκαθήλωση για να παίξουν τις παραδοσιακές «μπάλες», ένα παλιό παιχνίδι του νησιού, ενώ η περιφορά του Επιταφίου στην Πάρο περιλαμβάνει δεκαπέντε στάσεις, σε καθεμία από τις οποίες φωτίζεται και διαφορετικό σημείο του βουνού. Εκεί, παιδιά ντυμένοι ως Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού, αναπαριστούν σκηνές από το μαρτύριο του Κυρίου.
Στη Σαντορίνη, πάλι, οι πιστοί που συνοδεύουν τον Επιτάφιο κρατούν μικρά λυχναράκια, ενώ οι γυναίκες περιμένουν στις αυλές των σπιτιών τους και ραίνουν την πομπή με ροδόνερο.
Στη Σύρο, Καθολικοί και Ορθόδοξοι Επιτάφιοι συναντιούνται μετά το τέλος της περιφοράς στην κεντρική πλατεία της Ερμούπολης, για να ακολουθήσει δέηση από τη χορωδία του Αγίου Νικολάου. Κάτι αντίστοιχο γίνεται και στην Τήνο, όπου οι περιφορές στη Χώρα καταλήγουν στη μαρμάρινη εξέδρα της παραλίας, ενώ ο Επιτάφιος του Αγίου Νεκταρίου στα Κιόνια μπαίνει μέσα στη θάλασσα.
Στη Ναύπακτο, η περιφορά αποκτά πανηγυρικό χαρακτήρα αφού συνδυάζεται με την προσπάθεια του μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη να πυρπολήσει την τουρκική ναυαρχίδα στο λιμάνι και τα πυροτεχνήματα πέφτουν βροχή.
Στη Θράκη γίνεται το πολύ γνωστό «κάψιμο του Ιούδα», με ένα ομοίωμα του προδότη του Κυρίου να περιφέρεται από σπίτι σε σπίτι, πριν καεί μετά την περιφορά του Επιταφίου. Η στάχτη από το κάψιμό του συνήθως σκορπίζεται στα μνήματα. Ο Ιούδας καίγεται επίσης και στη Νέα Πέραμο της Καβάλας, όπου οι δεκάδες φωτιές που ανάβουν μπροστά στα σπίτια συμβολίζουν την κάθαρση και την αιώνια ζωή.
Τέλος, στο Αγρίνιο αναβιώνουν το παλιό έθιμο των χαλκουνιών, αυτοσχέδιων εκρηκτικών κατασκευών που άρχισαν να χρησιμοποιούνται επί Τουρκοκρατίας για να κρατούνται μακριά από τον Επιτάφιο οι αλλόθρησκοι.
Photo credits: istock
